کد مطلب:224099 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:126
فرق بین عترت و امت
ابن بابویه در باب 23 به اسناد خود از ابن شاذان از ریان بن صلت روایت می كند كه گفت روزی حضرت رضا علیه السلام به مجلس مأمون حاضر شد در حالی كه علمای بسیاری از عراق و خراسان جمع شده بودند.
مأمون به شیوه ی معمول مسئله ای طرح می كرد و آن را مورد بحث و تحلیل قرار می داد آن روز گفت مقصود از این آیه چیست.
ثم اورثنا الكتاب و اصطفینا من عبادنا
علماء گفتند مقصود از این آیه امت است.
مأمون رو به حضرت رضا كرد گفت یا ابوالحسن نظر شما چیست؟
حضرت رضا فرمودند من بر خلاف آنچه آنها می گویند نظر دارم و آن این است كه خداوند عترت از آن اراده كرده است.
مأمون گفت فرق بین امت و عترت چیست؟
حضرت فرمود اگر منظور امت بود برگزیدن لازم نبود و همه را در بهشت جمع می فرمود در حالی كه در آیه دیگر می فرماید: فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد و منهم سابق بالخیرات باذن الله ذلك هو الفضل الكبیر پس از آن همه را در بهشت جمع می كند و می فرماید: جنات عدن یدخلونها و یحلون فیها من اساور من ذهب - الخ.
بنابراین وراثت را برای علماء مطلق نگذاشته بلكه برای عترت اختصاص داده و آنها را بر گزیده برای این كار كه شایستگی دارند و این انتخاب و حق انتخاب شخص برای كار است نه كار برای شخص.
[ صفحه 525]
مأمون پرسید عترت طاهره كیست؟
امام فرمود در قرآن آن را معرفی فرموده است:
فقال عزوجل انما یرید الله لیذهب عنكم الرجس اهل البیت و یطهركم تطهیرا و هم الذین قال رسول الله (ص) انی مخلف فیكم الثقلین كتاب الله و عترتی اهل بیتی الا و انهما لن یفترقا حتی یردا علی الحوض.
پس معرفی و بیان فرق بین عترت و امت فرمود ملاحظه كنید چگونه مردم بین این دو مركز ثقل وراثت رسول فاصله انداختند.
آنگاه یكی از علماء پرسید یابن رسول الله عترت مهمتر است یا آل یا غیر آل.
حضرت رضا علیه السلام فرمود عترت همان آل است علماء خراسان گفتند فهذا رسول الله صلی الله علیه و آله مقصود از آل امتی است و این كه شما گفتید اصحاب آن حضرت هستند.
حضرت رضا علیه اسلام فرمودند شما بمن بگوئید آیا صدقه بر آل حرام است یا نه؟
گفتند بلی - فرمود اگر مفهوم شما درست باشد صدقه بر امت حرام است:
گفتند نه فرق بین آل و امت همین است كه صدقه بر آل حرام است و بر امت حلال.
حضرت فرمودند بنابراین منظور از جعل و قرار دادن وراثت و طهارت بر مصطفین یعنی برگزیدگان مهتدین آل محمد و اهل بیت و عترت می باشد نه امت!!
علماء گفتند دلیل دیگر هم داری؟ فرمود آری قرآن می فرماید:
قول الله عزوجل و لقد ارسلنا نوحا و ابراهیم و جعلنا فی ذریتهما النبوة و الكتاب فمهم مهتد و كثیر منهم فاسقون.
پس كتاب وراثت نبوت برای مهتدین است نه برای فاسقین و باز آن بیان خود نوح است كه عرض می كند:
«فقال رب ان ابنی من اهلی و ان وعدك الحق و انت احكم الحاكمین» و خداوند او را با اهلش نجات داد ولی پسرش را مجزی كرد و خطاب شد «یا نوح انه لیس من اهلك انه عمل غیر صالح فلا تسئلن ما لیس لك به علم انی اعظك ان تكون من الجاهلین»
مأمون در این وقت پرسید آیا عترت بر دیگران فضیلتی هم دارند؟
امام رضا علیه السلام فرمود قرآن برتری عترت را بر سایر مردم بیان فرمود «قال الله تعالی فی كتابه الكریم ان الله اصطفی آدم و نوحا و آل ابراهیم و آل عمران علی العالمین ذریة بعضها
[ صفحه 526]
من بعض» و قال عزوجل فی موضع آخر: «ام یحسدون الناس علی ما اتیهم الله من فضله فقد آتینا آل ابراهیم الكتاب و الحكمة و آتیناهم ملكا عظیما» و برتری عترت بر سایر مردم به فضیلتی است كه خداوند مخصوص آنها گردانیده و می فرماید مردم به شما حسد می برند بر این علم و دانش و كتاب و فضیلت.
یكی از علماء پرسید آیا این برگزیده گی كجا و چند مورد داشته؟
امام علیه السلام فرمود در 12 مورد در صورت ظاهر یك فضیلت را بخشیده و برگزیده است.
اول - آنجا كه می فرماید «و انذر عشیرتك الاقربین» كه منزلت عظیم بود.
دوم - در آیه ی تطهیر: «انما یرید الله لیذهب عنكم الرجس اهل البیت و یطهركم تطهیرا» كه بهترین فضل برای برگزیدگان اوست.
سوم - درباره ی مباهله كه فرمود:
«فمن حاجك فیه من بعد ما جاءك من العلم فقل تعالوا ندع ابنائنا و ابنائكم و نسائنا و نسائكم و انفسنا و انفسكم ثم نبتهل فنجعل لعنة الله علی الكاذبین».
در این آیه پیغمبر و علی و فاطمه و حسن و حسین به این فضیلت برگزیده و ممتاز شدند.
چهارم - درباره ی بیرون كردن مردم از مسجد بود كه هم را جز علی بیرون كرد و او را به این فضیلت برگزید.
پنجم - در آیه ی حق ذوی القربی است كه فدك را به فاطمه تسلیم فرمود و او را برای این حق برگزید.
ششم - در مودت ذوی القربی است كه محبت را مخصوص آل محمد قرار داده فرمود:
«لا اسئلكم علیه اجرا الا المودة فی القربی.»
هفتم - تحیت و صلوات است كه فرمود «ان الله و ملئكته یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما» كه چون معاندین پرسیدند چگونه صلوات بفرستیم فرمود: بگوئید «اللهم صل علی محمد و آل محمد» - چنانچه بر ابراهیم و آل ابراهیم می فرستادید «كما صلیت علی ابراهیم و آل ابراهیم انك حمید مجید».
مأمون گفت این مورد كه اجماع امت است صلوات بر آل محمد.
هشتم - درباره ی خمس است آنجا كه می فرماید:
[ صفحه 527]
«فان لله خمسه و للرسول و لذی القربی» كه سهم ذی القربی را به سهم خود پیوسته است و آن بهترین فضیلت برای آل و اهل بیت است و فرق بین آل و امت است.
نهم - درباره برتری و اختصاص ذكر است به آل محمد آنجا كه می فرماید: «فاسئلوا اهل الذكر ان كنتم تعلمون» و ما هستیم اهل ذكر كه هر چه بخواهند بپرسند می توانیم جواب بگوئیم به اذن خدا.
دهم - آیه ی تحریم است آنجا كه می فرماید «حرمت علیكم امهاتكم و بناتكم و اخواتكم تا آخر آیه» كه اهل بیت از تزویج دختر زاده محروم هستند ولی مردم محروم نمی باشند و این نیز فرق آل و امت است.
یازدهم - در بیان ایمان آنجا كه می فرماید:
«و قال رجل مؤمن من آل فرعون یكتم ایمانه اتقتلون رجلا ان یقول ربی الله و قد جاء كم بالبینات من ربكم» تا آخر آیه كه خاندان ما را بدین اسلام و ایمان مفتخر گردانید.
دوازدهم - درباره ی اختصاص آل به امر صلوة است كه می فرماید: «و أمر اهلك بالصلوة و اصطبر علیها».
در حالی كه مردم را مأمون به اقامه ی صلوة كرده است ولی ما را امر به صلوة فرموده است و 9 ماه اهل بیت پس از نزول این آیه مرتب به نماز مشغول بودند تا دستور «خمس مرات» رسید.
چون سخن حضرت بدین جا رسید مأمون گفت: «احسنت جزاكم الله اهل البیت نبیكم عن هذه الامة خیرا».
من شرحی و بیانی برای این آیه و این خصوصیات بدین منوال نشنیده بودم و علماء خراسان و عراق صدای احسنت احسنت بلند كردند. [1] .
ولی مأمون از همین جا در اندیشه فرو رفت كه تمام حقوق اجتماعی را ابوالحسن برای خود و پدرانش اختصاص داده است.
مأمون به شیوه ی معمول مسئله ای طرح می كرد و آن را مورد بحث و تحلیل قرار می داد آن روز گفت مقصود از این آیه چیست.
ثم اورثنا الكتاب و اصطفینا من عبادنا
علماء گفتند مقصود از این آیه امت است.
مأمون رو به حضرت رضا كرد گفت یا ابوالحسن نظر شما چیست؟
حضرت رضا فرمودند من بر خلاف آنچه آنها می گویند نظر دارم و آن این است كه خداوند عترت از آن اراده كرده است.
مأمون گفت فرق بین امت و عترت چیست؟
حضرت فرمود اگر منظور امت بود برگزیدن لازم نبود و همه را در بهشت جمع می فرمود در حالی كه در آیه دیگر می فرماید: فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد و منهم سابق بالخیرات باذن الله ذلك هو الفضل الكبیر پس از آن همه را در بهشت جمع می كند و می فرماید: جنات عدن یدخلونها و یحلون فیها من اساور من ذهب - الخ.
بنابراین وراثت را برای علماء مطلق نگذاشته بلكه برای عترت اختصاص داده و آنها را بر گزیده برای این كار كه شایستگی دارند و این انتخاب و حق انتخاب شخص برای كار است نه كار برای شخص.
[ صفحه 525]
مأمون پرسید عترت طاهره كیست؟
امام فرمود در قرآن آن را معرفی فرموده است:
فقال عزوجل انما یرید الله لیذهب عنكم الرجس اهل البیت و یطهركم تطهیرا و هم الذین قال رسول الله (ص) انی مخلف فیكم الثقلین كتاب الله و عترتی اهل بیتی الا و انهما لن یفترقا حتی یردا علی الحوض.
پس معرفی و بیان فرق بین عترت و امت فرمود ملاحظه كنید چگونه مردم بین این دو مركز ثقل وراثت رسول فاصله انداختند.
آنگاه یكی از علماء پرسید یابن رسول الله عترت مهمتر است یا آل یا غیر آل.
حضرت رضا علیه السلام فرمود عترت همان آل است علماء خراسان گفتند فهذا رسول الله صلی الله علیه و آله مقصود از آل امتی است و این كه شما گفتید اصحاب آن حضرت هستند.
حضرت رضا علیه اسلام فرمودند شما بمن بگوئید آیا صدقه بر آل حرام است یا نه؟
گفتند بلی - فرمود اگر مفهوم شما درست باشد صدقه بر امت حرام است:
گفتند نه فرق بین آل و امت همین است كه صدقه بر آل حرام است و بر امت حلال.
حضرت فرمودند بنابراین منظور از جعل و قرار دادن وراثت و طهارت بر مصطفین یعنی برگزیدگان مهتدین آل محمد و اهل بیت و عترت می باشد نه امت!!
علماء گفتند دلیل دیگر هم داری؟ فرمود آری قرآن می فرماید:
قول الله عزوجل و لقد ارسلنا نوحا و ابراهیم و جعلنا فی ذریتهما النبوة و الكتاب فمهم مهتد و كثیر منهم فاسقون.
پس كتاب وراثت نبوت برای مهتدین است نه برای فاسقین و باز آن بیان خود نوح است كه عرض می كند:
«فقال رب ان ابنی من اهلی و ان وعدك الحق و انت احكم الحاكمین» و خداوند او را با اهلش نجات داد ولی پسرش را مجزی كرد و خطاب شد «یا نوح انه لیس من اهلك انه عمل غیر صالح فلا تسئلن ما لیس لك به علم انی اعظك ان تكون من الجاهلین»
مأمون در این وقت پرسید آیا عترت بر دیگران فضیلتی هم دارند؟
امام رضا علیه السلام فرمود قرآن برتری عترت را بر سایر مردم بیان فرمود «قال الله تعالی فی كتابه الكریم ان الله اصطفی آدم و نوحا و آل ابراهیم و آل عمران علی العالمین ذریة بعضها
[ صفحه 526]
من بعض» و قال عزوجل فی موضع آخر: «ام یحسدون الناس علی ما اتیهم الله من فضله فقد آتینا آل ابراهیم الكتاب و الحكمة و آتیناهم ملكا عظیما» و برتری عترت بر سایر مردم به فضیلتی است كه خداوند مخصوص آنها گردانیده و می فرماید مردم به شما حسد می برند بر این علم و دانش و كتاب و فضیلت.
یكی از علماء پرسید آیا این برگزیده گی كجا و چند مورد داشته؟
امام علیه السلام فرمود در 12 مورد در صورت ظاهر یك فضیلت را بخشیده و برگزیده است.
اول - آنجا كه می فرماید «و انذر عشیرتك الاقربین» كه منزلت عظیم بود.
دوم - در آیه ی تطهیر: «انما یرید الله لیذهب عنكم الرجس اهل البیت و یطهركم تطهیرا» كه بهترین فضل برای برگزیدگان اوست.
سوم - درباره ی مباهله كه فرمود:
«فمن حاجك فیه من بعد ما جاءك من العلم فقل تعالوا ندع ابنائنا و ابنائكم و نسائنا و نسائكم و انفسنا و انفسكم ثم نبتهل فنجعل لعنة الله علی الكاذبین».
در این آیه پیغمبر و علی و فاطمه و حسن و حسین به این فضیلت برگزیده و ممتاز شدند.
چهارم - درباره ی بیرون كردن مردم از مسجد بود كه هم را جز علی بیرون كرد و او را به این فضیلت برگزید.
پنجم - در آیه ی حق ذوی القربی است كه فدك را به فاطمه تسلیم فرمود و او را برای این حق برگزید.
ششم - در مودت ذوی القربی است كه محبت را مخصوص آل محمد قرار داده فرمود:
«لا اسئلكم علیه اجرا الا المودة فی القربی.»
هفتم - تحیت و صلوات است كه فرمود «ان الله و ملئكته یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما» كه چون معاندین پرسیدند چگونه صلوات بفرستیم فرمود: بگوئید «اللهم صل علی محمد و آل محمد» - چنانچه بر ابراهیم و آل ابراهیم می فرستادید «كما صلیت علی ابراهیم و آل ابراهیم انك حمید مجید».
مأمون گفت این مورد كه اجماع امت است صلوات بر آل محمد.
هشتم - درباره ی خمس است آنجا كه می فرماید:
[ صفحه 527]
«فان لله خمسه و للرسول و لذی القربی» كه سهم ذی القربی را به سهم خود پیوسته است و آن بهترین فضیلت برای آل و اهل بیت است و فرق بین آل و امت است.
نهم - درباره برتری و اختصاص ذكر است به آل محمد آنجا كه می فرماید: «فاسئلوا اهل الذكر ان كنتم تعلمون» و ما هستیم اهل ذكر كه هر چه بخواهند بپرسند می توانیم جواب بگوئیم به اذن خدا.
دهم - آیه ی تحریم است آنجا كه می فرماید «حرمت علیكم امهاتكم و بناتكم و اخواتكم تا آخر آیه» كه اهل بیت از تزویج دختر زاده محروم هستند ولی مردم محروم نمی باشند و این نیز فرق آل و امت است.
یازدهم - در بیان ایمان آنجا كه می فرماید:
«و قال رجل مؤمن من آل فرعون یكتم ایمانه اتقتلون رجلا ان یقول ربی الله و قد جاء كم بالبینات من ربكم» تا آخر آیه كه خاندان ما را بدین اسلام و ایمان مفتخر گردانید.
دوازدهم - درباره ی اختصاص آل به امر صلوة است كه می فرماید: «و أمر اهلك بالصلوة و اصطبر علیها».
در حالی كه مردم را مأمون به اقامه ی صلوة كرده است ولی ما را امر به صلوة فرموده است و 9 ماه اهل بیت پس از نزول این آیه مرتب به نماز مشغول بودند تا دستور «خمس مرات» رسید.
چون سخن حضرت بدین جا رسید مأمون گفت: «احسنت جزاكم الله اهل البیت نبیكم عن هذه الامة خیرا».
من شرحی و بیانی برای این آیه و این خصوصیات بدین منوال نشنیده بودم و علماء خراسان و عراق صدای احسنت احسنت بلند كردند. [1] .
ولی مأمون از همین جا در اندیشه فرو رفت كه تمام حقوق اجتماعی را ابوالحسن برای خود و پدرانش اختصاص داده است.
[1] عيون اخبار الرضا ص 133.